Poszukiwanie pomocy psychologicznej zarówno w zakresie treningowym jak i terapeutycznym jest coraz bardziej akceptowalne w naszym społeczeństwie. W świecie sportu to także coraz mniejszy temat tabu. Zawodnicy, trenerzy i całe organizacje coraz częściej poszukują profesjonalnego wsparcia w pracy nad psychiką. Niestety cały czas nie jest to standard na poziomie dzieci i młodzieży. Dlatego czasami mówi się, że to trener albo nauczyciel musi być dla swoich podopiecznych „psychologiem”. To oczywiście duży skrót myślowy, bo trudno jest połączyć te dwie role. Natomiast uważam, że dobrze jest jeśli każdy z trenerów, nauczycieli i rodziców będzie poszerzać swoją wiedzę psychologiczną i rozwijać narzędzia psychologiczne w swoim warsztacie pracy. Nawet tutaj są jednak momenty, kiedy specjalistyczna konsultacja jest niezbędna i warto z niej skorzystać.
Od ponad dekady pracuję jako psycholog sportu. Często dostrzegam, że osoby, które poszukują pomocy dla siebie, swoich bliskich lub całej organizacji nie do końca zdają sobie sprawę z tego, u jakiego specjalisty szukać wsparcia. Kiedy zgłosić się do psychologa, a kiedy do coacha? Kiedy warto rozważyć konsultację u lekarza psychiatry? W moim odczuciu wszystkie osoby w jakimś stopniu pracujące z ludzką psychiką są wrzucane do jednego worka. Przecież wszyscy są profesjonalnymi „pomagaczami”! Jeśli jednak przyjrzeć się bliżej, to dostrzegalne będą znaczące różnice. W tym artykule staram się je pokazać na spektrum oddziaływania na psychikę (młodego) człowieka-sportowca. – od leczenia zaburzeń poprzez interwencje terapeutyczne i farmakologiczne, aż po trening mentalny w celu optymalizacji wykonania i osiągnięć. Podam także przykłady z moich doświadczeń z pracy w sporcie i aktywności fizycznej dzieci i młodzieży. Mam nadzieję, że ten krótki tekst ułatwi poszukiwania odpowiedniej pomocy już teraz albo będzie punktem referencyjnym w przyszłości.
Spektrum oddziaływania specjalistycznego na psychikę człowieka-sportowca. Opracowanie własne.
Psychiatra
Psychiatra to przede wszystkim lekarz, który ukończył specjalizację w zakresie psychiatrii. Może stawiać diagnozy i wypisywać recepty, by w razie zaistniałej potrzeby włączyć leczenie farmakologiczne. Może także zadecydować o leczeniu szpitalnym, a w skrajnych sytuacjach również bez zgody pacjenta. Do lekarza psychiatry powinny zgłaszać się osoby z nasileniem objawów, które znacząco wpływają na jakość codziennego funkcjonowania w sporcie i poza nim. Zawodnicy, których kwalifikowałem do konsultacji psychiatrycznej przejawiali na przykład nasilające się objawy depresji, wzmożony lęk, myśli samobójcze czy zachowania autoagresywne. Do lekarza psychiatry można zatem trafić bezpośrednio lub za „pośrednictwem” psychologa (sportu).
Psychoterapeuta
Psychoterapeuta to osoba, która ukończyła studia wyższe oraz czteroletnią szkołę terapeutyczną w wybranym przez siebie nurcie. W trakcie szkolenia psychoterapeuta przechodzi własną terapię rozwiązując swoje problemy i budując samoświadomość. Uwaga – w Polsce psychoterapeuta nie musi być psychologiem!
Psychoterapeuta zajmuje się niefarmakologicznym leczeniem bądź normalizacją zaburzeń funkcjonowania. Wspólnie z pacjentem/klientem stara się dotrzeć do źródeł problemów, a także poszukuje nowych perspektyw patrzenia na obecną sytuację. Chociaż istnieją terapie krótkoterminowe, to zwykle jest to proces długoterminowy. Specyficzną formą terapii może być terapia uzależnień. We współczesnym świecie coraz częściej to nie tylko uzależnienia od substancji, ale też od zachowań (gry wideo, media społecznościowe, zakupy, hazard itp.). Terapeuta uzależnień może pomagać samym uzależnionym, ale też ich bliskim. Inną formą oddziaływania psychoterapeutycznego może być terapia rodzinna, ale żeby była skuteczna muszą w niej uczestniczyć wszyscy członkowie rodziny.
W sporcie coraz częściej obserwuję działania psychoterapeutyczne. Częściej są one inicjowane przez zawodników lub ich rodziców indywidualnie, ale w ostatnich latach widzę też próby wdrożenia dostępu do psychoterapeuty systemowo w niektórych związkach sportowych. Uważam, że to dobry i potrzebny kierunek.
Psycholog / psycholog sportu
Psychologiem w Polsce jest osoba, która posiada tytuł magistra psychologii, a psychologiem sportu, psycholog, który dodatkowo skończył specjalizację lub studia podyplomowe w tym kierunku. Same studia podyplomowe czy innego rodzaju kursy doszkalające nie wystarczają, żeby wykonywać zawód psychologa, choć niestety nie wszyscy o tym wiedzą. Dlatego właśnie warto sprawdzać specjalistę!
Psycholog może opiniować, diagnozować i prowadzić badania psychologiczne za pomocą testów, a kiedy zajdzie potrzeba skierować do lekarza lub psychoterapeuty Z założenia psycholog nie prowadzi terapii (chyba że ma dodatkowo skończoną szkołę terapeutyczną), ani nie wypisuje recept czy L4. Natomiast bardzo często jest to osoba, która jako pierwszy kontakt jest w stanie zapewnić „pierwszą pomoc psychologiczną”, a odpowiednio przeszkolony psycholog może też pełnić funkcję interwenta kryzysowego.
Do psychologa warto zgłosić się zarówno wtedy, kiedy pojawiają się jakieś niepokojące zakłócenia w codziennym funkcjonowaniu, spadek wydajności jak i wtedy, kiedy ma się chęć do treningu i poprawy określonych umiejętności mentalnych. Pierwszym kontaktem dla dzieci i młodzieży może być psycholog szkolny lub psycholog sportu pracujący w klubie. Jeśli jako trener, nauczyciel lub rodzic będziesz mieć dylemat, do którego specjalisty udać się jako pierwszego, psycholog wydaje się najbezpieczniejszą opcją, gdyż po wstępnym wywiadzie będzie mógł doradzić dalsze kroki.
Konsultacja psychologiczna może być jednorazowa i mieć charakter porady zarówno dla dorosłego jak i młodego człowieka-sportowca. Może jednak okazać się, że potrzebna jest systematyczna praca treningowa lub terapeutyczna i wtedy rozpoczyna się proces.
W sporcie i aktywności fizycznej rola psychologa zarówno w gabinecie jak i na zgrupowaniach, najczęściej sprowadza się do działań psychoedukacyjnych, poradniczych, treningowych oraz interwencyjnych. Przykładem działań psychoedukacyjnych może być choćby seria „fundaMENTALNIE o sporcie: Psychologia sportu dla każdego” na tej platformie, której jesteś odbiorcą. Często prowadzę także szkolenia i warsztaty treningu psychologicznego dla sportowców i trenerów. A w razie potrzeby stanowię pierwszą pomoc psychologiczną w sytuacji trudnej i kryzysowej.
Coach / Trener mentalny
Zawody coacha czy trenera mentalnego są najmłodszymi i najmniej uregulowanymi ze wszystkich opisywanych tutaj opcji pomocowych. Z założenia takie osoby zajmują się treningiem zdrowej, niezaburzonej psychiki, a w sporcie optymalizacją procesu szkoleniowego. Wielu psychologów sportu słusznie nazywa się trenerami przygotowania mentalnego, gdyż trening mentalny to znacząca część psychologii sportu. Warto jednak pamiętać, że psychologia daje szersze możliwości oddziaływania, niż coaching czy trening mentalny stosowany w izolacji. Coachowie i trenerzy mentalni z założenia nie powinni stosować oddziaływań farmakologicznych, terapeutycznych czy interwencyjnych. Niestety dużo trudniej jest tu zweryfikować kompetencje osoby, z którą się podejmuje pracę z uwagi na uwolnienie zawodu trenera.
Na co zwrócić uwagę szukając specjalisty?
Jako że w zawodach pomocowych osobę specjalisty traktujemy jako narzędzie pracy, jego wybór będzie miał duże znaczenie. Warto dopytać o wykształcenie, kwalifikacje, doświadczenie i podejście do pracy. Szukając takiej osoby dla siebie czy podopiecznego ma się prawo do tego, żeby zapytać o to wprost, a nawet poprosić o okazanie odpowiednich dokumentów. Z doświadczenia wiem, że klienci rzadko kiedy korzystają z tego prawa. A powinni! Można też zapytać o to, czy dany specjalista pracuje pod superwizją (taki nadzór merytoryczny w świecie psychologów i psychoterapeutów) i w zgodzie z kodeksem etycznym.
Niestety w Polsce brakuje rozwiązań praktycznych i prawnych, które chroniłyby potencjalnego klienta „specjalisty od psychiki” przed nadużyciami i naciąganym lub wręcz fałszywym pozycjonowaniem się. Odpowiedzialność za właściwy wybór spoczywa zatem na tobie. Nie wahaj się - sprawdzaj, dopytuj i wybieraj mądrze!
psycholog, certyfikowany psycholog sportu z wieloletnim, międzynarodowym doświadczeniem. Na co dzień współpracuje z zawodnikami i trenerami, m.in. w Polskim Związku Lekkiej Atletyki.
